Truyện hay [Cổ Học Tinh Hoa]

[BMK]

Khổ thân làm việc nghĩa

Mặc Tử ở nước Lỗ sang nước Tề, qua nhà người bạn cũ, vào chơi.

Người bạn nói chuyện với Mặc Tử rằng:
"Bây giờ thiên hạ ai còn thiết đến việc "nghĩa", một mình ông tự khổ thân để làm việc nghĩa, thì có thấm vào đâu! Chẳng thà thôi đi có hơn không?"

Mặc Tử nói:
"Bây giờ có người ở đây, nhà mười đứa con, một đứa cày, chín đứa ngồi ăn không, thì đứa cày chẳng nên càng chăm cày hơn lên ư? Tại sao thế? Tại đứa ăn không nhiều, đứa đi cày ít. Bây giờ thiên hạ chẳng ai chịu làm việc nghĩa, thì ông phải biết khuyên tôi càng làm lắm mới phải, có đâu lại ngăn tôi như thế?"

(Mặc-Tử)

Giải nghĩa

Lỗ: một nước chư hầu nhỏ thời Xuân-Thu Chiến quốc, ở vào địa phận tỉnh Sơn Đông bây giờ
Tề: một nước chư hầu lớn thời Xuân-Thu Chiến quốc, cũng ở vào địa phận tỉnh Sơn Đông bây giờ
Thiên hạ: đất dưới gầm trời, ngưòi Tàu xưa cho là nước Tàu và mấy nướ xung quanh là thiên hạ
Nghĩa: việc phải, việc hay mà người ta nên làm
Tự khổ thân: tự mình làm cho mình khó nhọc vất vả
Mặc Tử: tên sách của Mặc Định soạn, chủ nghĩa là kiêm ái yêu người như yêu mình cũng gần giống chủ nghĩa của đạo Cơ-Đốc và đạo Thích-Ca.

Lời bàn

Trong khi nhân tâm thế đạo suy đồi, mình là người còn đứng vững được, thì sao chịu suy đồi với thiên hạ cho cùng trôi một loạt. Vì nếu ai cũng như thế cả, thì còn đâu là người cảnh tỉnh được kẻ u mê để duy trì lấy nhân tâm thế đạo nữa? Cho nên những người thức thời, có chí, dù có ở vào cái đời biến loạn đến đâu, cũng không chịu đắm đuối vào cái bất nghĩa, khác nào như: cây tòng, cây bách, mùa đông sương tuyết, mà vẫn xanh, như con gà trống, mưa gió tối tăm mà vẫn gáy. Những bậc ấy chẳng những thế mà thôi, lại còn đem bao nhiêu tinh lực tâm trí ra, cố gắng giữ lấy phong hóa mà dìu dắt, mà đưa đường cho những kẻ u mê đắm đuối. Như Mặc Tử đây, cho đời là suy biến, coi sự làm việc "nghĩa", sự cổ động việc nghĩa như cái chức vụ của mình phải làm, thực là người có công với loài người vậy.